چشم زخم

معنی وتفسیر(دهخدا)

چشم زخم   . [ چ َ  / چ ِ زَ ] (اِمرکب ) ?  به سبب دیدن بعضی از مردم و تعریف کردنشان، کسی را و چیزی را آزار و نقصانی رسد، و عرب «العین اللامه » خوانند. (برهان ).

چشم زخ و چشزخ و چشم شور و دیده شور و نظر شور. (آنندراج ).

عبارت از آن است که شخصی چیز حَسین ومرغوب را نگاه کند و بطریق حسد در وی نظر اندازد و بعضی گویند در چشم زخم حسد ضروری نیست ، گاهی نظر دوست هم کار میکند. (آنندراج ).

 آزار و نقصانی که از اثر نظر بد به کسی و یا چیزی رسد. (ناظم الاطباء).

 اثر بد که از نگاه یا کلام کسی بر کسی یا چیزی برسد. (فرهنگ نظام ). نَظْرَة. نَفس . (منتهی الارب ). چشم بد. عین الکمال .

 آسیب و زیانی که از نگاه پرمحبت و تحسین یا از نظر آمیخته به حسد و حیرت شورچشمان به افراد یا اشیاء رسد.

 اثر چشم شور.

ابیاتی در این مقوله

 آسیب نگاه شورچشمان : 
مرا چه نقصان گر جفت من بزاد کنون 
به چشم زخم هزاران پسر یکی دختر.(خاقانی )

مبادا بی تو هفت اقلیم را نور
غبار چشم زخم از دولتت دور(نظامی )

شد از گوشه ? چشم زخمی نژند
تب آمد شد آن نازنین دردمند(نظامی )

ای دوست دست حافظ تعویذ چشم زخم است 
یارب که بینم آن را در گردنت حمایل (حافظ)

تیز خاری که در گلستان بود
از پی چشم زخم بستان بود. (نظامی)

 چشم زخم واقعیت یا خرافه؟

یکی از اموری که در فرهنگ مردم وجود دارد و رواج یافته و از خرافه بی نصیب نمانده، چشم زخم و شور چشمی است؛ یعنی فردی با نگاهی خاص به دیگری آسیب برساند، بدون این که هیچ کار دیگری انجام دهد. در تحقق چشم زخم، دیدن و اعجاب بیننده از حُسن در طرف مقابل، لازم است. نظر و دیدگاه اسلام در این­باره می­تواند سودمند بوده و ما را از خرافات در این مسئله باز دارد.

برخی از مردمان برای موجه کردن دلیل اعتقاد به شور چشمی به قران استناد کرده و معتقدند چون در قران به این موضوع اشاره شده پس واقعیت دارد (ولی بنده معتقدم شاید اشاره قرا ن به این موضوع چیز دیگری بوده که تاکنون بشر متوجه نشده مثل خیلی چیزهای دیگه). برخی دیگر از مردم شور چشمی و چشم زخم را جزء امور خرافی دسته بندی می کنند و هیچ اعتقاد و باوری به آن ندارند . این دسته از افراد می گویند شاید یکی از دلایلی که مردم حوادث زندگیشان را به چشم زخم نسبت می دهند تلقین باشد . مقصودم را با یک مثال روشن می کنم :

فرد بیماری را در نظر بگیرید که بیماری چندان جدی هم ندارد ? اگر این فرد از لحاظ روحیه ضعیف باشد و خودش را ببازد و دائما به خود تلقین کند که من با این بیماری خواهم مرد اگر بیماری قابل علاجی هم باشد روند بهبودی کاهش می یابد .

اما برعکس آن ? یعنی زمانی که فرد بیمار از روحیه ای قوی برخوردار باشد و از تلقین منفی خوداری کند بهبودی او سریعتر خواهد شد . بنابراین واضح و روشن است که افکار و نیات و اندیشه های انسان می تواند در بدن او موثر واقع شود? که این موضوع در مورد چشم زخم هم می تواند صادق باشد. به عبارتی زمانی که فردی به شور چشمی فرد دیگری اعتقاد پیدا کند بعد از ملاقات با   فرد مذکور? با تلقین مداوم به خود? منتظر واقعه ای ناگوار خواهد بود و با کوچکترین واقعه ای که در زندگیش رخ می دهد آنرا به چشم زدن طرف مقابلش  مربوط می داند . بنابراین تاثیرات روحی و روانی خود فرد دخالت بیشتری در ایجاد حوادث بر عهده دارند .  امروزه دانشمندان بر این باورند که انسانها به طور طبیعی از راه چشم می توانند انرژی ساطع کنند? اما این نیرو به فرد خاصی اختصاص ندارد بلکه همگان از نیرو و توانی از این دست بر خوردارند منتها برخی با ممارست و تمرین این نیرو را تقویت کرده و ناخودآگاه تاثیر خود را بر جای می گذارند نظیر مرتاضان که  با نیروی چشم کارهای عجیب و غریب انجام می دهند و کسی هم عمل آنها را انکار نکرده است . اما چشم زخم اگر هم حقیقتا وجود داشته باشد قطعا به معنای رایج که در جامعه وجود دارد نیست . هر حادثه ای در دنیا به علتی مربوط است و باید در پی علت های  آن بود، و این موضوع باعث نمی شود که ما به کارهای خرافی و اعمال عوامانه پناه ببریم ? بلکه باید اعتماد به نفس ? جسارت و جرات و ایمان و تقوای بالا را در خود  تقویت کنیم و در عین حال انسان همیشه باید از شر دیگران به خداوند پناه ببرد .     

چشم زخم از منظر قرآن

دو آیه از قرآن را بسیاری از مفسران به چشم زخم ارتباط داده­اند.

1? سوره یوسف آیه 67: «و گفت ای پسران من، سفارش می­کنم که چون به مصر رسیدید، همه از یک در وارد نشوید؛ بلکه از درهای مختلف در آیید و بدانید که از خدا چیزی شما را بی­نیاز نتواند کرد که هیچ کس فرمانروای عالم جز خدا نیست. من بر او توکل می کنم و باید صاحبان مقام توکل هم بر او اعتماد کنند».

یکی از احتمالاتی که در تفسیر این آیه گفته شده، «چشم زخم» است. از آن جا که برادران یوسف، نیکو روی و خوش قامت بودند و تعدادشان نیز بسیار بود پدرشان حضرت یعقوب (ع) ترسید که مردم مصر آنها را چشم بزنند؛ از این رو به فرزندان خود سفارش کرد که از یک دروازه، وارد نشوند؛ بلکه پراکنده شده و از دروازه های متعدد وارد شوند، تا چشم نخورند.

2. سوره قلم آیه 51: این آیه در فرهنگ عمومی مردم به آیه «اِن یَکاد» شهرت دارد. و پناهگاه خود برای جلوگیری از چشم زخم می دانند. خداوند در این آیه می فرماید: «ای رسول، نزدیک بود که کافران به چشمان بد، چشم زخمت زنند که چون آیات قرآن بشنوند، از شدت حسد گویند که همانا او دیوانه است».

علامه طباطبایی در تفسیر خود می­فرماید: «بسیاری از مفسران «لیزلقونک بابصارهم» را به چشم زخم تفسیر کرده اند. و هیچ دلیل عقلی برای نفی چشم زخم وجود ندارد و چه بسا مواردی وجود دارد که بر چشم زخم قابل انطباق است».

در شأن نزول این آیه در تفاسیر آمده است که گروهی از قریش، افرادی از قبیله بنی اسد را که به چشم زخم و شور چشمی شهرت داشتند، اجیر کردند تا با این وسیله به رسول خدا (ع) آسیبی برسانند. در وصف بدچشمی برخی از افراد بنی اسد آورده­اند که برخی از آنان چنان بد چشم بودند، که آنها را زندانی کرده بودند، تا مبادا به دیگران آسیبی بزنند. همین افراد موقعی که پیامبر اکرم (ص) قرآن تلاوت می­کرد، نزد پیامبر آمدند و گفتند: «این مرد چقدر فصیح است! و چقدر زیبا سخن می گوید!» ولی خداوند فرستاده خود را از گزند چشم زخم آنها محافظت کرد.البته این ماجرا نشان می دهد که چشم زخم زدن در توانایی افرادی خاص ومعدود بوده است. در مجمع البیان می نویسد این افراد گاه سه روز گرسنه میماندند تا بعد  بتوانند این کار را انجام دهند.

چشم زخم از منظر روایات

برای مقابله و جلوگیری از چشم زخم در روایات به هیچ درمان مادی اشاره نشده است، بلکه در هم? آنها به نوعی یاد کردن خدا مفید شناسانده شده است.

الف. رسول خدا (ص) می­فرماید: «چشم زخم حق است. هر کسی از چیزی درباره برادرش به شگفت آمد، باید در آن خدا را یاد کند؛ بی شک اگر خدا را یاد کند، چشم زخم به او آسیبی نخواهد رساند».

ب. در حدیثی امام صادق (ع) برای در امان ماندن از چشم زخم سفارش می­کند که سه بار ذکر «ما شاء الله لا حول و لا قوٌة الٌا بالله العلیٌ العظیم» گفته شود.

ج. حرز و دعایی که پیامبر اکرم (ص) به توصیه جبرئیل (ع) برای درمان بیماری حسن و حسین (ع) استفاده نمود، این است: «اللٌهمٌ یا ذا السلطان العظیم و المنٌ القدیم و الوجه الکریم ذا الکلمات التامٌات و الدعوات المستجابات عاف الحسن و الحسین من انفس الجنٌ و اعین الانس».

د. در احادیث دیگری گفتن « تبارک الله احسن الخالقین اللهم بارک فیه»

 تلاوت سوره­های حمد، توحید، ناس، فلق و آیة الکرسی  توصیه شده است.

با توجه به مطالب مطرح شده،اگر مسئله چشم زخم واقعیت داشته باشد، مقداری با خرافات هم مخلوط شده و برخی حساسیت بیش از حد دارند و هر اتفاقی را به چشم زخم و شور چشمی و… ربط می دهند! اسفند دود کردن و استفاده از مهره های آبی نیز برای دور کردن چشم زخم مبنای روایی ندارد، (البته امکان این که برخی سنگ ها در رفع چشم زخم مؤثر باشند، نفی نمی شود) ولی به هر حال با توکل برخدا و پناهندگی به خدا و دادن صدقه و خواندن ادعیه وارد شده می توان از شرّ این چشم ها درامان بود.