عجله و شتابزدگی

تعریف وتفسیر

 «شِتاب به معنی: «عجله و تندی در کار و حرکت / چالاکی و سرعت» .

 عجله به معنی: «شتابزدگی /شتافتن /چیزی را پیش از هنگام خواستن»  آمده است.

شتابزدگی :روحیه‌ای است ثابت و دائمى در دل که باعث مى‏شود انسان به هر کارى که به خاطرش خطور کند بى‏درنگ اقدام کند و این نیز از نتایج ضعف نفس است و ضدّش درنگ، تأنّى (آهستگى)، توقف و وقار است.

عجله و شتاب‏:به معنی اقدام کردن به کارها،قبل از این که زمینه‏ها ومقدمات لازم آن کار فراهم شود،از صفات رذیله شمرده شده و«صبر»و بردباری که‏نقطه مقابل آن است از فضایل اخلاقی بشمار می‏آید.(سایت حاج حسین انصاری)

مرحوم راغب اصفهانی عجله را چنین معنی کرده است: 
عجله طلب نمودن چیزی قبل از وقت آن است که مقتضی آن شهوات نفسانی است [همین که شخص میل دارد این کار را زودتر انجام دهد خود یک شهوت (هوس) است] و به همین دلیل است که در آیات بسیاری از قرآن مورد مذمت قرار گرفته تا جایی که شتابزدگی را به شیطان نسبت داده است.

ریشه ها‌ی شتابزدگی

1. کوچکی نفس و حقارت روحی.

2. ترس از فروماندن از لذات.

3. حب دنیا.

4.  تهی بودن دل از تعلقات الهی  .

شتابزدگی مذموم

گرچه منابع اخلاقی به طور عموم از هر نوع شتاب‌زدگی (جز مواردی که ذکر خواهند شد) منع کرده‌اند، اما مواردی خاص وجود دارد که عجله در آن‌هابه طور ویژه مورد نهی قرار گرفته است:

عجله قبل از فراهم شدن فرصت مناسب هر کار: که سبب غصه می­شود.

عجله در به دست آوردن مال و روزی: روایت است که رسول خدا(ص) در حجة الوداع فرمود: خداوند روزى را به طور حلال، بین مردم تقسیم کرده، نه به طور حرام. بنابراین هر کس از خداى عزوجل بترسد و صبر کند، خداوند از راه حلال روزى او را مى‏دهد و هر کس پرده حرمت را بدرد، عجله کند و از راه حرام روزى به دست آورد، خداوند از روزى حلال وى به همان اندازه بکاهد و در روز قیامت از او حساب کشیده شود.

عجله در غذا خوردن؛ مثلاً  هنوز لقمه را قورت نداده‌ دست به لقمه‌ی دیگر بردن، شتاب در غذا خوردن است.

عجله در راه رفتن: که البته نباید به حدی آهسته و یا خرامان را رفت که ناشی از تنبلی یا تکبر باشد.

عجله در کیفردهی: امام علی(ع) فرمود: از کمال بردباری، پس انداختن کیفر است.

عجله در امر به معروف و نهى از منکر؛ که مخالف وظیفه هدایت کنندگان به سوی خدا است.

عجله در خواندن اذکار: زیرا از ذکر، بى آرامش دل  و با عجله و اضطراب اثرى در قلب حاصل نمی‌شود.

عجله کردن در طلب برآورده شدن حاجت در دعا.

عجله کردن در قرائت دعاهای رسیده از معصومین؛ که در همین باره علمای اخلاق توصیه نموده‌اند که: «لازم نیست یک دعاى طولانى را یک دفعه با عجله و شتاب بخوانى و تفکر در معانیش نکنى، بنده و شما حال سید سجّاد(ع) را نداریم که آن دعاى مفصل را با حال بخوانیم، شبى یک ربع آن را، یک ثلث آن را، با حال بخوان و تفکر کن در فقراتش شاید صاحب حال شوى»‏

شتاب در قرائت قرآن؛ زیرا خواندن آیات به آرامى، تأمّل و تدبّر در آنها را بیشتر ممکن مى‏سازد.

شتابزدگی در ترقی های معنوی: زیرا سرعت در این امور پسندیده نیست و درنگ، باعث پختگی می­گردد.

 حافظ می­گوید:

طریق عشق پرآشوب و فتنه است ای دل    بیفتد آن­ که  در  این راه  با شتاب رود

شتابزدگی ستوده

همانطور که گفته شد، عجله در همه چیز بد است جز در مواردی خاص:

غذا دادن به مهمان، خاکسپاری مرده، شوهر دادن دختر، بازپرداخت بدهی، توبه از گناه؛ که عجله در این پنج مورد از سنن نبوی(ص) است.

نماز اول وقت.

انفاق: چنان­که امام صادق(ع) مى‏فرماید: انفاق جز با سه خصلت صلاحیت قبول پیدا نمى‏کند و یکی از آن سه را عجله کردن در انجام آن می‌دانند.

به­ طور کلی در هر کار خیر ؛ زیرا خدای متعال تعجیل در خیرات را دوست دارد خصوصاً در فرصتهاى خوب؛ زیرا خداوند، مومنان اهل کتاب را به پیشى گرفتن در انجام کارهاى نیک می‌ستاید و بر اساس روایات، عجله و شتاب در این صورت پسندیده‏تر است؛ همانطور که امیرالمؤمنین(ع) مى‏فرماید: درنگ نمودن از عجله بهتر است مگر در فرصت‌های نیکی کردن؛که درنگ باعث از دست رفتن آن فرصت‌ها می‌شود و بر همین اساس است که حضرت موسى(ع) با عجله به سوی کوه طور برای مناجات با خدای متعال رفت و عرضه داشت: «و من به سوى تو شتاب کردم، تا از  من خشنود شوى!» و به همین علت است مربیان اخلاق و سلوک، نهمین امر از ضروریات مورد توجه سالک را، مسارعت می­دانند؛ یعنى در آنچه از وظایف را که [البته پس از بررسی دقیق و بدون عجله در تشخیص] برای خود تکلیف یافت و بر آن عزم  نمود، در انجام دادن آن بشتابد قبل از آنکه شیطان مجال وسوسه یابد.
درمان شتابزدگی

معالجه­ی این صفت و دست­یابی به تانّی و وقار و روحیّه­ی درنگ، دارای روش­هایی است که برخی از دیگری کارسازتر است تا حدی که ریشه­ی این رذیله را برمی­کند. این مراتب به این شرح است:

فکر کردن در سوء عاقبت شتابزدگی

 تلاش برای ایجاد آرامش در ظاهر جهت سرایت این آرامش به قلب

 گسسته نمودن قلب از تعلقات دنیوی و رسیدن به نور توحید